Powiat Radziejowski

Kolejka wąskotorowa

Pierwsze wzmianki o kolei wąskotorowej na terenie powiatu radziejowskiego znajdują się w wypisie z księgi Aktów Notarialnych (rejestr nr 932 z 1907 r.). Znajduje się w nich informacja, że 1 VII 1907 r. na spotkaniu założyciele Spółki Akcyjnej Cukrowni „Dobre” zobowiązali się do budowy kolei wąskotorowej z rozwidleniami, prowadzącej z miejscowości Dobre do miasta Nieszawy. Linia ta była konieczna, aby uzyskać połączenie z warszawsko-bydgoską koleją normalnotorową oraz mieć lepszy dostęp do plantacji buraczanych.

Budowę pierwszych odcinków: Dobre – Nieszawa i Dobre - Płowce zakończono w 1908 r., w 1909 r. oddano do użytku sektory: Dobre - Wąsewo, Dobre – Franciszkanka oraz Dobre – Krzywosądz, a w 1914 r. Płowce – Jarantowice.

W tamtych czasach nasze tereny były terenami przygranicznymi i na nich niemieckie wojska budowały kolejowe bazy wojskowe, wykorzystując istniejące już kolejki cukrownicze. Wtedy to powstała duża baza w Jeżycach koło Piotrkowa Kujawskiego. Po wybuchu I wojny światowej, wykorzystując tory Cukrowni „Kruszwica” pobudowano linię biegnącą przez Piotrków Kuj., Sompolno i Koło do Dąbia Kolskiego. Następna baza znajdowała się na terenie dawniejszej Cukrowni „Mątwy”, z której zbudowano kolej przez Dobre, Płowce, Jerzmanowo, Boniewo, Krośniewice i Ozorków do Strykowa, włączając tory Cukrowni w Dobrem i w Brześciu Kujawskim.. Linie te były wykorzystywane do sprawnego i szybkiego zaopatrzenia wojska. Tym sposobem Kujawy zostały „oplecione” gęstą siecią kolejek.

W bilansie lat 1914/1915 stwierdzono, że okupacyjne wojska niemieckie wybudowały cztery główne linie o długości 265 km:

1. 114 km: Płowce – Osięciny – Lubraniec – Jerzmanowo – Boniewo – Krośniewice – Łęczyca – Ozorków – Stryków.
2. 24 km: Boniewo - Przystronie
3. 66 km: Jerzyce - Piotrków Kujawski - Sompolno – Koło - Dąbie Kolskie
4. 61 km: Anastazewo – Adamów - Jabłonka Słupecka - Konin Czarków

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku koleje kujawskie zostały sprawnie przejęte przez Polaków, bez żadnych zniszczeń. Zostało utworzone Ministerstwo Kolei Żelaznych, które zaczęło przejmować wszystkie koleje pozostawione po zaborcach. W tym czasie upaństwowiono również kolejkę Cukrowni „Dobre”, prowadzącą do Nieszawy.

Po otrzymaniu od państwa odszkodowania za skonfiskowaną linię, cukrownia przystąpiła do budowy nowej linii: z Dobrego do Aleksandrowa Kujawskiego, aby ponownie mieć połączenie z koleją normalnotorową. Tą drogą wysyłano produkty oraz pozyskiwano nowe plantacje buraczane. Cukrownia „Dobre” rozbudowała swoją kolejkę o nowe odcinki, wykorzystując do tego materiały nawierzchniowe, szyny oraz tabor przysługujący w ramach rekompensaty. I tak w latach 1922-1928 wybudowano około 52 km nowych linii:

1. Dobre - Michałowo - 8,5 km
2. Dobre - Dobre obwodnica - 2,2 km
3. Straszewo - Koneck - 4,6 km
4. Bronisław - Szostka - 6,1 km
5. Zakrzewo - Siniarzewo - 5,7 km
6. Łówkowice - Kalinowiec - 3,0 km
7. Bieganowo - Stróżewo - 14,3 km
8. Broniewo - Broniewko Str. - 1,0 km
9. Piołunowo - Latkowo - 4,1 km

„Złoty wiek” kolejek wąskotorowych przypada na lata 1920 - 1929 oraz 1935 – 1939, ponieważ był to okres dynamicznych przewozów. Wtedy kolej wąskotorowa tętniła życiem, przynosiła dochody swojemu przedsiębiorstwu oraz dobrze służyła regionowi.

Pod koniec lat 60. zaczęły się pierwsze likwidacje nierentownych linii i trwały do 2001 r. Przewozy do Aleksandrowa Kujawskiego zawieszono w 1974 r., a pod koniec lat 80. te na linii Dobre – Radziejów – Piotrków Kuj. W 2001 r. zakończono przewozy do Zakrzewa i Konecka.

Od marca do maja 2002 roku kolejka zakładowa cukrowni była wykorzystywana jeszcze na linii Dobre - Nieszawa do zwózki urządzeń rozładunkowych buraków z likwidowanych punktów odbioru oraz płyt betonowych koniecznych do prac modernizacyjnych prowadzonych na placu Cukrowni „Dobre”. Tak się zawrotnie złożyło, że pierwsza linia wąskotorówki z Dobrego do Nieszawy, wybudowana z inicjatywy założycieli Cukrowni w Dobrem, w 95. rocznicę powstania została zamknięta, a lokomotywy z cukrowni zakończyły na niej pracę.

Opracowane na podstawie książki Kujawskie Koleje Dojazdowe (Poznań 1994) autorstwa Bogdana Pokropińskiego oraz materiałów i zbiorów Zbigniewa Zasady.